1. AI đã bắt đầu hiện diện mạnh mẽ hơn trong thị trường công việc
Trong nhiều năm qua, AI thường được nhắc đến như một công cụ hỗ trợ, giúp tăng năng suất và giải phóng con người khỏi những công việc lặp lại. Tuy nhiên, các diễn biến gần đây cho thấy vai trò của AI đã chuyển dịch đáng kể: từ hỗ trợ sang thay thế trực tiếp lao động trong tổ chức. Sự chuyển dịch này đang diễn ra nhanh hơn dự đoán không còn nằm ở tương lai xa, mà đang hiện hữu trong chính những doanh nghiệp công nghệ hàng đầu thế giới.
Vào ngày 28/4 vừa qua, Duolingo đã chính thức cắt giảm phần lớn nhân sự hợp đồng và triển khai hệ thống AI để phát triển nội dung giảng dạy. Đồng thời ra mắt 148 khóa học mới hoàn toàn do AI thiết kế. Đây không phải là một thử nghiệm giới hạn, mà là chiến lược tái cấu trúc vận hành, trong đó AI giữ vai trò thay thế con người ở một mắt xích sản xuất cụ thể.
Ở quy mô lớn hơn, Meta đưa ra thông điệp rõ ràng tại hội nghị LlamaCon cuối tháng 4. CEO Mark Zuckerberg cho biết, ngay trong năm tới, một nửa công việc kỹ thuật tại Meta sẽ được giao cho hệ thống AI đảm nhiệm. Đó là nhóm công việc từng được xem là “độc quyền” của con người – từ phát triển sản phẩm đến quản trị hạ tầng. Việc AI tiến sâu vào vùng lõi kỹ thuật của doanh nghiệp là tín hiệu rõ ràng cho thấy chúng ta không chỉ làm việc với AI, mà đang chứng kiến AI thay thế chúng ta trong từng phần việc cụ thể.
Những tuyên bố như vậy buộc chúng ta phải nhìn lại kỳ vọng cũ rằng “AI sẽ chỉ hỗ trợ con người làm việc tốt hơn”. Nếu ngay cả những doanh nghiệp hàng đầu với đội ngũ nhân sự tinh hoa còn chủ động thay thế lao động bằng AI, thì vấn đề không còn nằm ở chuyện hỗ trợ hay cộng tác. Vấn đề bây giờ là: Trong một tổ chức đang tái cấu trúc vì AI, đâu là giá trị khiến con người vẫn còn cần thiết?
2. Công việc không biến mất, nhưng vai trò con người đang dịch chuyển
Sự hiện diện mạnh mẽ của AI trong các quy trình làm việc khiến vai trò con người thuộc tổ chức không biến mất, nhưng đang dịch chuyển rõ rệt. Các tác vụ mang tính kỹ thuật, lặp lại hoặc dễ tiêu chuẩn hóa đang được tự động hóa nhanh chóng với AI.
Ở Duolingo, AI không xóa bỏ hoàn toàn vị trí biên tập nội dung học tập. Công việc này vẫn tồn tại, nhưng người thực hiện giờ đây không còn là nhân sự hợp đồng nữa, mà là một hệ thống sinh ngữ liệu. Hệ thống này hoạt động 24/7 với chi phí thấp hơn nhiều lần. Con người nếu còn tham gia sẽ ở vị trí giám sát, chỉnh sửa hoặc tối ưu đầu ra.
Tương tự, Meta không tuyên bố sẽ sa thải 50% nhân sự kỹ thuật. Họ chỉ đơn giản thông báo rằng một nửa khối lượng công việc sẽ do AI đảm nhiệm.
Sự dịch chuyển này đặt ra thách thức lớn với người lao động và tổ chức. Trong cùng một chức danh công việc, con người không còn được kỳ vọng vì khả năng xử lý nhanh hay làm nhiều, mà vì khả năng đưa ra quyết định, lý giải kết quả và điều chỉnh hệ thống.
Nói cách khác, giá trị con người trong doanh nghiệp sẽ không còn đo bằng năng suất
Khi AI đảm nhiệm ngày càng nhiều công việc thực thi, con người buộc phải rút lui khỏi vị trí sản xuất trực tiếp để giữ lấy những vai trò mà máy móc chưa thể thay thế. Có lẽ, sẽ khó thay thế trong thời gian dài.
Đó là những năng lực mang tính chất đặc thù như: Khả năng đồng cảm, giao tiếp đa chiều, xây dựng mối quan hệ, đưa ra quyết định trong điều kiện bất định hoặc mâu thuẫn lợi ích. Đây chính là những giá trị không thể mã hóa bằng dữ liệu. Trong môi trường làm việc được AI xử lý đầu việc, con người sẽ trở thành người tạo ra mục tiêu, người đánh giá hiệu quả và người giải thích lựa chọn. Đó là những thứ mà thuật toán không có năng lực tri nhận.
Không chỉ vậy, con người còn đóng vai trò kiểm soát đạo đức và định hướng vận hành của AI. Một hệ thống học máy có thể tối ưu hóa lợi nhuận, nhưng không thể đánh giá hậu quả xã hội hay các chuẩn mực đạo lý. Đó là điều mà các nhà quản trị, lãnh đạo đội ngũ và chuyên gia vận hành cần giữ quyền quyết định cuối cùng.
Trong bài báo của The New Yorker, tác giả đã chia sẻ: AI có thể học được thói quen, nhưng không có trách nhiệm; và trong những hệ thống phức tạp, chính trách nhiệm mới là điều giữ cho tổ chức không lệch khỏi mục tiêu dài hạn.
3. Lựa chọn hành động: Con người cần làm gì để không bị bỏ lại?
Việc AI đảm nhiệm dần các phần việc trong tổ chức không còn là khả năng, mà đã trở thành thực tế. Để duy trì giá trị cá nhân trong môi trường làm việc mới, MIC Creative gợi ý người lao động cần chủ động thực hiện ba bước chuyển đổi thiết yếu.
a) Tự đánh giá lại giá trị bản thân trong công việc
Trước tiên, mỗi người cần tự đặt câu hỏi: những công việc mình đang làm có bao nhiêu phần trùng lặp với khả năng hiện tại của AI? Có bao nhiêu phần vẫn còn cần đến tư duy, cảm xúc, bối cảnh xã hội hay phán đoán đạo đức?
Phân tách rạch ròi giữa phần việc có thể được tự động hóa và phần việc mang tính con người là nền tảng để bạn xác định vị trí của mình trong tổ chức. Từ đó, bạn không chỉ biết mình đang ở đâu, mà còn biết cần đi đâu tiếp theo.
b) Nâng cấp kỹ năng phù hợp với môi trường có AI
Khi phần thực thi dần được AI tiếp quản, kỹ năng cần thiết chuyển dần sang các nhóm bổ trợ và định hướng. Đây là lúc người lao động cần nghiêm túc đầu tư vào những năng lực như: tư duy phản biện, phân tích ngữ cảnh, giao tiếp đa phương thức, quản trị sự thay đổi. Đặc biệt là khả năng cộng tác hiệu quả với hệ thống AI.
Với những người làm việc trong môi trường kỹ thuật, kỹ năng như prompt engineering, phân tích logic hệ thống hay kiểm định đầu ra AI sẽ không còn là điểm cộng, mà là yêu cầu cơ bản.
Tham khảo cách tạo câu lệnh và sử dụng hiệu quả tại bài viết 25+ prompt hô biến Chat GPT-4o thành trợ lý Marketing chuyên nghiệp.
c) Làm việc cùng AI, thay vì cạnh tranh với nó
Xu hướng tuyển dụng và tổ chức lao động hiện nay đang dịch chuyển sang các mô hình kết hợp giữa người và AI. Khái niệm “Teammate AI” được Diễn đàn Kinh tế Thế Giới mô tả như một cộng sự có năng lực cao, hỗ trợ con người trong việc thực hiện các tác vụ phức tạp. Thay vì thay thế toàn bộ vị trí, AI đóng vai trò gia tăng năng suất và giảm tải công việc tẻ nhạt.
Tương tự, “Blended Work“ là mô hình mà nhiều công ty đang triển khai. Trong đó các luồng công việc được thiết kế lại để con người và AI phối hợp theo chuỗi, chứ không cạnh tranh tuyến tính.
4. Lời kết
Như vậy, AI thay thế lao động không còn là viễn cảnh xa xôi, mà đã trở thành một quá trình diễn ra từng phần trong nhiều tổ chức. Nó không xóa bỏ hoàn toàn công việc, mà đang tái định nghĩa lại khái niệm “nghề nghiệp”: từ kỹ năng chuyên môn sang tư duy chiến lược, từ hiệu suất cá nhân sang khả năng định hướng và điều phối hệ thống.
Do đó, giá trị của nhân sự sẽ được đánh giá dựa trên khá năng tư duy độc lập, năng lực thích nghi, đạo đức hành nghề và khả năng định vị bản thân trong tổng thể tổ chức. Đó là những yếu tố mà công nghệ không thể thay thế, nhưng buộc con người phải làm mới chính mình để giữ vững.
Nếu nhìn nhận một cách công bằng, AI không đến để cướp đi cơ hội, mà để thử thách khả năng chuyển hóa của chúng ta. Nó đặt ra câu hỏi không chỉ cho tổ chức, mà cho từng cá nhân: liệu chúng ta có sẵn sàng trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình trong một thế giới công việc đang được viết lại?
